Jak wygląda i ile trwa sprawa o zaprzeczenie ojcostwa – wszystko co musisz wiedzieć

W prawie polskim obowiązuje domniemanie ojcostwa. Art. 62 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego przewiduje, że jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia, czyli np. rozwodu, śmierci męża domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji ani kiedy urodziło się przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, ale już po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa (chyba że dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki).

Zdarzają się jednak rzecz jasna sytuacje, kiedy ojcem dziecka jest inny mężczyzna, np. nowy partner żony, z którym relacje zaczęła w trakcie rozwodu (kiedy małżonkowie już się rozstali, ale jeszcze ich małżeństwo nie zostało sądownie rozwiązane). Natomiast wspomniane domniemanie działa niezależnie od okoliczności i świadomości małżonków co do pochodzenia dziecka, zaś ojcostwo wiąże się z daleko idącymi konsekwencjami – określonymi prawami i obowiązkami mężczyzny wpisanego w akcie urodzenia jako ojciec dziecka. Przysługuje mu władza rodzicielska na dzieckiem, ma on obowiązek alimentacyjny względem dziecka. Natomiast jedynym sposobem na obalenie wspomnianego domniemania jest zaprzeczenie ojcostwa.

Czym jest zaprzeczenie ojcostwa?

Zanim odpowiemy na pytanie ile trwa sprawa o zaprzeczenie ojcostwa, warto opisać czym zaprzeczenie ojcostwa tak naprawdę jest. Zaprzeczenie ojcostwa nazywa się również potocznie wykluczeniem czy odrzuceniem ojcostwa. Jest to nic innego jak obalenie opisanego wcześniej domniemania ojcostwa na drodze postępowania sądowego. Celem tej sprawy jest udowodnienie, że mężczyzna wpisany w akcie urodzenia dziecka jako jego ojciec tak naprawdę nie jest biologicznym ojcem dziecka, a zatem że ten zapis w akcie stanu cywilnego jest niezgodny z prawdą.

Takie sytuacje występują najczęściej, gdy:

małżeństwo zostało niedawno zawarte, a kobieta rodzi dziecko partnera sprzed związku małżeńskiego,
w trakcie małżeństwa kobieta nawiązuje intymne relacje z innym mężczyzną, czego efektem jest urodzenie dziecka,
małżeństwo jest w trakcie rozwodu, trwającego już długi czas, a kobieta rodzi dziecko nowego partnera,
niedługo po orzeczeniu rozwodu kobieta rodzi dziecko, którego ojcem jest nowy partner.

Domniemanie ojcostwa pozostaje ważne do czasu prawomocnego uznania przez sąd zaprzeczenia ojcostwa. W trakcie procesu o zaprzeczenie ojcostwa mąż czy były mąż matki wpisany do aktu urodzenia pozostaje ojcem dziecka i jest obciążony obowiązkami rodzicielskimi. Z tego też powodu szczególnie mężczyzn zazwyczaj bardzo interesuje ile trwa sprawa o zaprzeczenie ojcostwa. Natomiast zaprzeczenie ojcostwa powoduje wykreślenie danego mężczyzny (niebędącego ojcem) z aktu urodzenia dziecka. W efekcie zaprzeczenia ojcostwa ustają również wszystkie prawa i obowiązki tego mężczyzny względem dziecka. Ponadto, daje to możliwość, by biologiczny ojciec dziecka został wpisany do aktu urodzenia (po uznaniu lub sądowym ustaleniu ojcostwa).

Jak doprowadzić do zaprzeczenia ojcostwa?

Zaprzeczenie ojcostwa jest możliwe jedynie w drodze wytoczenia powództwa sądowego. Konieczne jest zatem złożenie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa. Pozew ten składa się do sądu rejonowego (wydział rodzinny i nieletnich) właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Pozew należy opłacić – opłata wynosi 200 zł. Pozew o zaprzeczenie ojcostwa może złożyć:

mąż lub były mąż matki dziecka, który został wpisany w akcie urodzenia jako ojciec dziecka, a nie ojcem tym rzeczywiście nie jest;
matka dziecka;
dziecko, jednak dopiero po osiągnięciu pełnoletności,
prokurator (o tym w dalszej części).

Pozwu nie może złożyć biologiczny ojciec dziecka. Mąż lub były mąż matki wytacza powództwo przeciwko dziecku i matce (jeśli nie żyje matka tylko przeciwko dziecku). Matka dziecka jako pozwanych wskazuje dziecko i męża/byłego męża (jeśli nie żyje wskazuje tylko dziecko). Natomiast pełnoletnie dziecko składa pozew przeciwko matce (jeśli żyje) i jej mężowi/byłemu mężowi. Jeżeli mąż czy też były mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W przypadku powództw wytaczanych przez matkę i jej męża/byłego męża (niezgodnie z prawdą wpisanego w akcie urodzenia jako ojciec) zaangażowani są oboje prawni opiekuni dziecka i konieczne jest ustanowienie przez sąd kuratora, który będzie reprezentował interesy dziecka. Ponadto, sąd zawiadamia prokuraturę, która uczestniczy i obserwuje takie postępowanie, dbając o dobro dziecka i wszystkich stron procesu.

Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest biologicznym ojcem dziecka. W tym celu strona występująca z pozwem musi przedstawić dowody na okoliczność, iż ojcem dziecka jest ktoś inny niż uznano w drodze domniemania. Najczęstszym i zwykle niepodważalnym dowodem w takich sprawach jest badanie genetyczne, o które wnioskuje powód a które zleca sąd. Prowadzi to jednak do przedłużenia postępowania i rodzi konieczność pokrycia jego kosztów. Możliwe również jest przeprowadzenie badań genetycznych prywatnie przed wszczęciem postępowania i dołączenia ich wyniku do pozwu. Rozwiązanie takie jest tańsze i może przyczynić się do przyspieszenia postępowania, jeżeli druga strona nie będzie kwestionować tego dowodu.

Test DNA to nie jedyny dowód, jaki można powołać w sprawie. W przypadku, gdy obie strony zgadzają się co do tego, że ojciec jest inny niż uznano, wystarczające mogą się okazać ich zeznania. Dowodem mogą być również zeznania biologicznego ojca, który potwierdza, że w czasie poczęcia współżył z matką dziecka. Można również przedstawiać dowody na wykazanie, iż w czasie poczęcia dziecka małżonkowie nie współżyli ze sobą, gdyż przebywali w zupełnie innych miejscach (z uwagi na podróż, pobyt w szpitalu). W tym przypadku przydatne będą zdjęcia, bilety lotnicze, potwierdzenie zakwaterowania, dokumentacja medyczna dotycząca pobytu w szpitalu itd. Kolejnym możliwym dowodem jest dokumentacja medyczna, która wskazuje, że mąż/były mąż matki nie może posiadać dzieci ze względów zdrowotnych. Widać zatem, że dowody możliwe do przedstawienia w takiej sprawie są różnorodne.

Na koniec warto wskazać, że opłata sądowa od pozwu najczęściej nie jest jedynym kosztem postępowania o zaprzeczenie ojcostwa. Konieczne może się okazać pokrycie kosztów wynagrodzenia kuratora ustanowionego dla dziecka, czy kosztów badań genetycznych. Oddzielnym kosztem jest również rzecz jasna pomoc adwokata, jeśli się na nią zdecydujesz.

Termin na zaprzeczenie ojcostwa

Kodeks rodzinny i opiekuńczy wskazuje w jakim terminie każda z osób uprawnionych do złożenia pozwu o zaprzeczenie ojcostwa może to zrobić.

Mąż/były mąż matki, który nie jest biologicznym ojcem dziecka, ale został za takiego uznany może wytoczyć powództw w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko nie pochodzi od niego, maksymalnie do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Również matka dziecka może wystąpić z pozwem do sądu w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko nie pochodzi od jej męża/byłego męża, ponownie maksymalnie do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.

Rodzice nie mogą wytoczyć powództwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Natomiast w tym czasie otwiera się taka możliwość dla dziecka. Dziecko może wytoczyć powództwo po osiągnięciu przez siebie pełnoletności, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od (byłego) męża matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tym zanim stało się pełnoletnie (co występuje zazwyczaj), to roczny termin biegnie od osiągnięcia przez nie pełnoletności.

Wskazane terminy są tzw. terminami zawitymi, czyli nie podlegają przywróceniu. Jeśli pozew zostanie złożony po tym terminie powództwo podlega oddaleniu.

Niezależnie od terminu, zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę. Nie można również wnieść pozwu do sądu, jeśli dziecko nie żyje, chyba że zmarło po wszczęciu postępowania. Jeśli dziecko wytoczyło powództwo a później zmarło, to zaprzeczenia ojcostwa mogą dochodzić jego wstępni.

Zaprzeczenie ojcostwa przez prokuratora

Wspominaliśmy już, że z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa może wystąpić także prokurator. Jak stanowi art. 86 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego prokurator może wytoczyć powództwo, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego.

Prokuratora nie obowiązują wskazane wcześniej terminy na złożenie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa. Może on wytoczyć taki pozew w dowolnym czasie. Prokurator może nawet wszcząć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa po śmierci dziecka, w określonych warunkach. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa do momentu, kiedy dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Jednak wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie nie jest możliwe, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.

Z powodu niezwiązania prokuratora wspomnianymi rocznymi terminami, wystąpienie do niego może być rozwiązaniem dla osób, które nie zdążyły złożyć pozwu w ustawowym terminie, a chcą uregulować kwestie pochodzenia dziecka. Aby prokurator wystąpił z pozwem o zaprzeczenie ojcostwa należy złożyć do prokuratury odpowiedni wniosek o wszczęcie postępowania o zaprzeczenie ojcostwa. Wniosek ten musi przekonać prokuratora, że po pierwsze ojciec wpisany w akcie urodzenia dziecka nie jest ojcem biologicznym, a po drugie zaprzeczenie ojcostwa jest wymagane przez dobro dziecka lub interes społeczny. Należy zatem skrupulatnie opisać stan faktyczny i załączyć do wniosku odpowiednie dowody, np. badania DNA. Wniosek ten jest wolny od opłat. W przygotowaniu wniosku niezwykle pomocny może się okazać adwokat.

Należy jednak mieć na uwadze, że prokurator nie ma obowiązku wytoczenia powództwa na nasz wniosek. Podejmuje on w tym zakresie autonomiczną decyzję, która jest ostateczna. Decyzji takiej nie da się zaskarżyć. Jeżeli zaś prokurator wytoczy powództwo, to nie będzie działał w imieniu strony, która złożyła wniosek. Prokurator w takim procesie będzie działał samodzielnie i dążył do wyeliminowania z obrotu prawnego sytuacji niezgodnej ze stanem faktycznym – wszystko to w celu ochrony dobra dziecka i interesu społecznego.

Sprawa o zaprzeczenie ojcostwa – ile trwa?

Jednym z najczęstszych pytań zadawanych przez Klientów w tych sprawach jest pytanie ile trwa sprawa o zaprzeczenie ojcostwa. Niestety na to pytanie nie ma pewnej odpowiedzi. Zależy to tak naprawdę od okoliczności danej sprawy, stanowiska wszystkich zaangażowanych stron i dowodów, jakimi one dysponują. Jeżeli do pozwu zostały dołączone dowody jasno wskazujące, że ojcem jest ktoś inny niż wskazano w akcie urodzenia, a druga strona to potwierdzi, a na rozprawie dodatkowo stawi się biologiczny ojciec dziecka, którzy przesłuchany również potwierdzi okoliczności z pozwu – wtedy możliwe jest zakończenie sprawy już na pierwszej rozprawie.

Jednak jeżeli strony nie są zgodne, to czas trwania procesu może się znacznie wydłużyć z uwagi na konieczność przeprowadzenia szczegółowego postępowania dowodowego, np. wezwania wielu świadków. Jeżeli konieczne jest przeprowadzenie badań DNA przedłużenie to może być znaczne (sięgające nawet kilku miesięcy).

Generalnie rzecz biorąc, postępowanie od dnia złożenia pozwu o zaprzeczenie ojcostwa trwa kilka miesięcy, zazwyczaj nie dłużej niż rok przed sądem I instancji. Zdarzają się jednak rzecz jasna sprawy dużo szybciej i dużo dłużej rozstrzygane. Zależy to od okoliczności faktycznych sprawy, jak również obciążenia sprawami danego sądu. W większym miastach obciążenie to jest standardowo dużo większe niż w miastach mniejszych, co również może wpływać na czas postępowania. Postępowanie może też znacznie się wydłużyć jeśli strona niezadowolona z wyroku wniesie od niego apelację – postępowanie wydłuża się wtedy o kolejne kilka miesięcy.

Po uprawomocnieniu się wyroku zaprzeczającego ojcostwu męża/byłego męża matki sąd wysyła odpis wyroku do urzędu stanu cywilnego w celu sporządzenia dla dziecka nowego aktu urodzenia. Wtedy pojawia się możliwość uznania dziecka przez biologicznego ojca przed urzędem stanu cywilnego.

Sprawa o zaprzeczenie ojcostwa – ile trwa, na czym polega – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Ile trwa sprawa o zaprzeczenie ojcostwa?

Długość sprawy sądowej nie jest stała. Zależy ona od okoliczności faktycznych, przedstawionych wraz z pozwem dowodów oraz postawy każdej z zaangażowanych stron. Jeśli strony są zgodne, a dowody wystarczające, sprawa może się zakończyć na jednej rozprawie. W innych przypadkach, kiedy np. trzeba przeprowadzić badania genetyczne, czas ten ulega wydłużeniu. Przyjmuje się, że sprawy o zaprzeczenie ojcostwa trwają średnio około kilka miesięcy (nie dłużej niż rok) przed sądem I instancji. Jeśli któraś ze stron złoży apelacje czas ten wydłuża się o kolejne kilka miesięcy.

2. Ile kosztuje sprawa o zaprzeczenie ojcostwa?

Opłata od pozwu o zaprzeczenie ojcostwa wynosi 200 zł. Do tego w określonych sytuacjach mogą dojść wydatki na pokrycie kosztów kuratora ustanowionego dla dziecka oraz koszty badań genetycznych oraz koszt skorzystania z usług adwokata.

3. Jakie dowody warto przedstawić w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa?

Najczęstszym i niepodważalnym dowodem w tych sprawach są zazwyczaj badania DNA, które może zlecić sąd w toku postępowania albo które można zlecić prywatnie przed złożeniem pozwu. Przydatne mogą być też zeznania biologicznego ojca, dowody potwierdzające, że małżonkowie w czasie poczęcia dziecka ze sobą nie współżyli, bo nie przebywali razem – bilety lotnicze, dowody zakwaterowania, dokumentacja pobytu w szpitalu, jak również dokumentacja medyczna wskazująca, że mąż/były mąż matki dziecka nie może mieć dzieci.

4. Czy mogę coś zrobić jeśli minął termin na wniesienie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa?

Jeśli przewidziany dla Ciebie ustawowy termin na złożenie pozwu o zaprzeczenie ojcostwa minął, możesz wystąpić do prokuratora z wnioskiem o wszczęcie postępowania o zaprzeczenie ojcostwa. Prokuratora bowiem nie wiążą obowiązujące Ciebie terminy. Wniosek powinien wykazywać zasadność zaprzeczenia ojcostwa, jak również że jest to konieczne dla dobra dziecka lub interesu społecznego. Jeżeli prokurator uzna wniosek za zasadny, wystąpi z powództwem do sądu. Jednak jest to jego samodzielna decyzja, która nie podlega zaskarżeniu.