Alimenty na dorosłe dziecko

Dla rodzica zobowiązanego do płacenia alimentów na rzecz swojego dziecka jedną z najważniejszych kwestii (obok rzecz jasna samej wysokości alimentów) jest odpowiedź na pytanie, do kiedy trzeba płacić alimenty. Wiele osób jest przekonanych, że obowiązek alimentacyjny istnieje jedynie do 18 roku życia. Przecież po osiągnięciu pełnoletności człowiek przestaje być dzieckiem, zaczyna być dorosłym i powinien sam się utrzymywać. Jednak nie znajduje to żadnych podstaw w przepisach prawa. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, będący podstawową regulacją w tym zakresie, nie wskazuje żadnej sztywnej górnej granicy dla alimentacji ze wskazaniem dokładnego wieku dziecka. Granica wynikająca z przepisów prawa jest dużo bardziej elastyczna i zależy od występujących okoliczności. Oznacza to, że również dorosłe dziecko w określonych przypadkach ma prawo otrzymywać od rodzica alimenty. W niniejszym artykule wyjaśnimy najważniejsze kwestie dotyczące alimentów na dorosłe dziecko.

Alimenty na dorosłe dziecko – kiedy przysługują?

Zgodnie z art. 133 § 1 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Obowiązek alimentacyjny rodziców trwa do chwili osiągnięcia przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymywania się – jest to zasada. Do tej chwili alimenty na dziecko są obowiązkiem rodziców. Wskazana zasada jest, jak już zostało wspomniane, elastyczna, możliwa do dopasowania i zindywidualizowania stosownie do sytuacji dziecka. Jednak sprawia to jednocześnie, że nie jest możliwe określenie do którego roku życia dziecka alimenty będą płacone. Będzie to zależeć od konkretnych okoliczności.

Co jednak oznacza zdolność do samodzielnego utrzymania? Zdolność do samodzielnego utrzymania oznacza generalnie, że dziecko jest w stanie samo pokryć koszty swojego utrzymania, takie jak koszty mieszkania, wyżywienia, zaspokojenia swoich potrzeb. Dzieci niepełnoletnie rzecz jasna nie są w stanie utrzymać się samodzielnie. Obowiązek rodziców w stosunku to małoletnich dzieci jest bezwzględny i w zasadzie nie ma możliwości, by się od niego uchylać. Jednak również osiągnięcie pełnoletności nie oznacza, że dziecko automatycznie jest w stanie samo się utrzymać. Zazwyczaj osiemnastolatkowie nadal uczęszczają do szkoły średniej. Jeżeli dziecko podejmuje dalszą naukę idąc na studia wyższe, najczęściej także będzie ono nadal potrzebowało pomocy finansowej rodziców. Jednak jak już wskazywano, należy to oceniać zależnie sytuacji i konkretnych okoliczności.

Alimenty dla pełnoletniego dziecka uczącego się

Edukacja dziecka jest kwestią, która zazwyczaj ma decydujące znaczenie dla samodzielności utrzymania się. Jak już wskazaliśmy, 18letnie dziecko zazwyczaj jest jeszcze w szkole średniej, która uniemożliwia podjęcie jakiejkolwiek pracy, a z pewnością nie pozwala na podjęcie takiej pracy, która umożliwiłaby samodzielne utrzymanie. Ponadto, jeżeli dziecko wyraża chęci dalszej nauki i podjęcia studiów, jednocześnie ma do tego predyspozycje i pragnie podwyższyć swoje kwalifikacje zawodowe, rodzice nie mogą oczekiwać od niego żeby zamiast tego podjęło pracę i zaczęło się utrzymywać. Jednak ponownie należy patrzeć indywidualnie na tą kwestię, gdyż znaczenie ma nie samo studiowanie, ale to jak wpływa ono na zdolność samodzielnego utrzymania się dziecka.

Studia stacjonarne (tzw. dzienne) oznaczają, że dziecko dużą ilość czasu spędza na uczelni i już z tego powodu nie jest w stanie podjąć pracy. Zazwyczaj zatem wtedy dziecko nie jest w stanie utrzymać się samodzielnie. Jednak oczywiście, istnieją od tego wyjątku. Sam Sąd Najwyższy wskazał, że „studia same przez się nie wyłączają możliwości osiągania przez dorosłe dziecko dochodów (…). Zdolność do samodzielnego utrzymywania się może być bowiem całkowita lub częściowa”, jak również, że ,, nie można jednak a priori zakładać, że stacjonarne studiowanie zawsze wyłącza możliwość samodzielnego utrzymania się studenta, przez własną pracę zarobkową”.

Jeżeli dziecko podjęło pracę, gdyż pozwala mu na to kierunek studiów i rozkład zajęć i jest w stanie bez uszczerbku dla nauki osiągać dochody, które pozwalają mu na zaspokojenie swoich potrzeb, to należy uznać że jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie i rodzice nie są już zobowiązani do płacenia alimentów. Natomiast jeżeli dziecko jest w stanie równocześnie z nauką podjąć pracę dorywczą i częściowo pokryć swoje potrzeby, to obowiązek płacenia alimentów ulega odpowiedniemu obniżeniu, jednak nie wygasa zupełnie. Rodzice muszą jednak pamiętać, że w takich sytuacjach edukacja dziecka jest priorytetem – nie można od niego oczekiwać działań, które co prawda przyniosłyby mu dochody, jednak spowodowałyby, że nie miałoby ono odpowiedniej ilości czasu na naukę. Sądy również nie uznają za słuszną linii obrony rodziców, że dziecko studiujące dziennie mogłoby ,,bardziej się postarać” i podjąć pracę.

W przypadku studiów wieczorowych czy zaocznych dziecko jest bardziej dyspozycyjne i często jest w stanie podjąć pracę. Jednak sam tryb nauki nie zwalnia rodzica z alimentów dla pełnoletniego dziecka uczącego się. Wszak studia wieczorowe czy zaoczne wymagają często od studenta dużego zakresu pracy własnej, co jest uwzględniane przez sądy. W takim przypadku bowiem najważniejsze jest ustalenie, czy dziecko jest w stanie podjąć pracę bez uszczerbku dla swojej edukacji, a jeśli tak, to czy praca ta pozwala mu na samodzielnie utrzymanie. W większości przypadków osoby studiujące w trybie zaocznym lub wieczorowym są w stanie podjąć pracę w ograniczonym zakresie, co nie zwalnia całkowicie rodziców z ich alimentacji, ale z pewnością może powodować zmniejszenie wysokości płaconych alimentów.

Recz jasna, jeżeli dziecko posiada majątek (np. mieszkanie, które można wynająć), który przynosi mu dochody pozwalające na jego utrzymanie, to rodzic może się zwolnić z obowiązku alimentacji.

Warto wskazać, że powyższe zasady zazwyczaj odnoszą się do pierwszych studiów dziecka. Jeżeli dziecko posiada już wykształcenie wyższe i rozpoczyna nowy kierunek studiów lub studia doktorskie, nie jest to uznawane przez sądy jako podstawy do trwania obowiązku alimentacyjnego rodziców. W takiej sytuacji dziecko powinno samo zadbać o swoje utrzymanie. Z drugiej jednak strony niektóre zawody, takie jak lekarz czy adwokat, radca prawny, notariusz, sędzia poza studiami wymagają również dodatkowego kształcenia po studiach. W takiej sytuacji rodzic będzie zobowiązany do alimentacji, jeśli dziecko nie będzie mogło samo się utrzymać.

Alimenty – jak sprawdzić czy dziecko się uczy?

Jeżeli rodzic nie ma z dzieckiem dobrych kontaktów, może nie wiedzieć czy dziecko nadal uczy się czy też nie. Jak zatem sprawdzić czy dziecko się uczy? Najpewniejszym dowodem na dalszą edukację dziecka jest oficjalne zaświadczenie z placówki edukacyjnej, do której dziecko uczęszcza. Samodzielne uzyskanie takiego dokumentu może być utrudnione, jednak jest to całkowicie możliwe w toku postępowania sądowego. Jeżeli dziecko wystąpi do sądu żądając od rodzica alimentów, to musi udowodnić fakty, na które się powołuje, np. to, że nadal się uczy. W wielu przypadkach dorosłe dzieci już do pozwu załączają zaświadczenia o posiadaniu statusu ucznia czy studenta.

Jeżeli jednak dziecko tego nie zrobi, to rodzic może wnioskować, by sąd zobowiązał dziecko do przedstawienia takiego zaświadczenia. Ponadto, sąd może wystąpić również bezpośrednio do danej szkoły czy uczelni z prośbą o udzielenie informacji, czy dana osoba uczy się w tej placówce. Placówka ma wtedy obowiązek udzielić sądowi takiej informacji.

Alimenty na dorosłe dziecko nie uczące się

Alimenty na dorosłe dziecko nie uczące się zazwyczaj nie przysługują. Jeżeli dziecko nie kontynuuje edukacji, to przyjmuje się, że nie ma żadnych przeszkód, by podjęło ono pracę i samodzielnie zadbało o swoje utrzymanie.

Jednak ponownie, nie jest to zasada absolutna. Bowiem w przypadku wielu dzieci nie jest możliwe podjęcie pracy, nawet po osiągnięciu pełnoletności. Jeżeli dziecko jest niepełnosprawne, nieuleczalnie lub przewlekle chore a środki przyznane mu przez państwo nie wystarczają na utrzymanie, to rodzic ma obowiązek płacić na jego rzecz alimenty. W tym wypadku obowiązek alimentacyjny rodziców trwa nadal w niezmienionym zakresie, niezależnie od wieku dziecka. Może się więc zatem okazać, że pomimo że dziecko skończy 30 czy 40 lat, rodzice nadal będą zobowiązani do płacenia alimentów.

Czy można się zwolnić od alimentów na dorosłe dziecko, pomimo że nie jest ono jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie?

Prawo przewiduje przypadki, które pozwalają na zwolnienie się od alimentów na dorosłe dziecko, pomimo że dziecko to nie ma jeszcze możliwości utrzymania się samodzielnie. Pełnoletność dziecka jest jednak konieczna, tylko w przypadku dziecka pełnoletniego wskazane wyjątki będą miały zastosowanie. Stosownie zatem do art. 133 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego rodzice mają możliwości uchylenia się od alimentów względem dziecka pełnoletniego jeżeli:

świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka są połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla rodzica lub
dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Pierwsza sytuacja wiąże się bezpośrednio z sytuacją finansową rodziców, którzy są w obowiązku płacić alimenty. Alimenty muszą wiązać się dla nich z nadmiernym uszczerbkiem, aby ich obowiązek został uchylony. Ma to miejsce, kiedy kondycja finansowa rodziców czy rodzica jest tak zła, że z uzyskiwanych dochodów, posiadanych środków nie jest on w stanie świadczyć alimentów i jednocześnie utrzymać samego siebie. Aby ocenić, czy ta przesłanka występuje, należy sprawdzić jaka jest wysokość dochodów lub środków, którymi rodzic dysponuje, jaka kwota pozostaje mu do dyspozycji po zapłacie alimentów i czy kwota ta pozwala mu na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Jeśli nie, to rodzic ma podstawy, by uchylić się od alimentów. Należy jednak pamiętać, że sytuacje takie są traktowane przez ustawodawcę jak wyjątek. Nieprawidłowe jest uznanie, że każde, nawet przemijające problemy finansowe rodzica mogą go zwolnić z obowiązku alimentacyjnego. Rodzice są zmuszeni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami. Jeżeli jednak rodzic nie posiada ani majątku ani dochodów lub dochody jego po opłaceniu alimentów nie pozwalają mu na zakup leków, żywności, utrzymanie mieszkania, to przesłanka ta z pewnością występuje. Sprzeczne z zasadami współżycia społecznego byłoby nakładanie na rodziców obowiązku alimentacyjnego względem pełnoletnich dzieci kosztem ich własnego zdrowia czy też popadnięcia w ubóstwo.

Z kolei drugi przypadek odnosi się do osoby dziecka i jego postępowania. Jeżeli pełnoletnie dziecko nie dokłada starań, aby się usamodzielnić, rodzic ma możliwość uchylić się od obowiązku płacenia alimentów. Taka sytuacja ma miejsce, gdy dziecko nie podejmuje zatrudnienia, pomimo że nie ma ku temu żadnych przeszkód, takich jak kontynuowanie nauki, choroba. Podobnie należy ocenić sytuację, w której dziecko jedynie pozoruje naukę, a faktycznie nie dąży do podwyższenia swoich kwalifikacji zawodowych i usamodzielnienia się. Taka osoba nie może oczekiwać, że będzie utrzymywana przez swoich rodziców. Również zaniedbywanie studiów czy nauki może być podstawą do uchylenia się od alimentacji. Jeżeli dziecko z własnej winy i braku odpowiednich starań nie robi w swej nauce należytych postępów, nie otrzymuje obowiązujących zaliczeń, nie zdaje w terminie przepisanych egzaminów, a zwłaszcza jeżeli z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie, rodzice nie są obowiązani dostarczać mu środków utrzymania.

Jak przestać płacić alimenty na dorosłe dziecko?

Możliwe, że po lekturze tego artykułu doszedłeś do wniosku, że nie powinieneś być zobowiązany do dalszej alimentacji dziecka. Musisz jednak pamiętać, że obowiązek alimentacyjny nie wygasa automatycznie, kiedy tylko dziecko jest już w stanie utrzymać się samodzielnie. Rodzic nie może samodzielnie uznać, że dziecko jest już w stanie samo się utrzymać i po prostu przestać płacić alimentów. Obowiązek płacenia alimentów trwa nadal, dopóki sąd nie uzna, że obowiązek ten wygasł. Do tego momentu orzeczenie czy ugoda ustalająca alimenty nadal obowiązuje i dziecko może egzekwować od rodzica alimenty, nawet jeśli rodzic nie widzi już podstaw do ich płacenia (czyniąc to przy pomocy komornika sądowego). W kwestii zakończenia obowiązku alimentacyjnego zawsze konieczna jest decyzja sądu.

Jeżeli rodzic widzi podstawy, aby uchylić się od obowiązku alimentacyjnego względem dziecka (które zostały już wcześniej opisane) musi złożyć do sądu pozew o uchylenie alimentów na rzecz pełnoletniego dziecka. Sąd nie bada tej kwestii z urzędu, rodzic musi podjąć w tym zakresie inicjatywę. Pozew ten składa się do sądu rejonowego – sądu rodzinnego właściwego dla miejsca zamieszkania dziecka uprawnionego do alimentów. W pozwie należy oznaczyć sąd, do którego go wnosisz, wskazać strony (powodem jest w tym wypadku rodzic, a pozwanym dziecko otrzymujące alimenty) – podać ich imię i nazwisko, adres zamieszkania, jak również numer PESEL (co najmniej swój, również PESEL dziecka jeśli jest znany). Trzeba również podać wartość przedmiotu sporu, którym jest miesięczna wysokość alimentów pomnożona przez 12, a zatem wysokość alimentów za cały rok. Pozew musisz oznaczyć (wskazać, że jest to pozew o uchylenie alimentów) i dokładnie opisać w nim, że żądasz uchylenia obowiązku alimentacyjnego, najlepiej ze wskazaniem daty, z którą ma nastąpić to uchylenie. Pozew musi być przez Ciebie podpisany. Składając pozew do sądu trzeba go opłacić. Wysokość opłaty sądowej od pozwu jest zależna od wartości przedmiotu sporu.

W treści pozwu najważniejsze jest natomiast uzasadnienie, dlaczego obowiązek alimentacyjny powinien zostać uchylony – musisz to zrobić odwołując się do przesłanek uchylenia, które omawialiśmy wcześniej. Musisz zatem opisać, np. że dziecko ukończyło studia i jest w stanie podjąć pracę lub że nie jesteś w stanie płacić alimentów z uwagi na swoją ciężką sytuację materialną. Konieczne jest również wskazanie i załączenie dowodów, które uzasadniają Twoje twierdzenia. W toku postępowania rodzic musi wykazać, powołując się na dowody, że nie ma już podstaw, by dziecko otrzymywało alimenty, ponieważ jest już w stanie utrzymać się samodzielnie, nie dokłada starań, by się usamodzielnić lub alimenty powodują dla rodzica nadmierny uszczerbek. Natomiast to sąd bada i ocenia, czy któraś z przesłanek uchylenia obowiązku alimentacyjnego rzeczywiście zaistniała. Jeżeli uzna, że tak, to orzeka, że obowiązek alimentacyjny wobec dorosłego dziecka wygasł.

Alimenty na dorosłe dziecko – najczęściej zadawane pytania (FAQ)

1. Czy przysługują alimenty dla pełnoletniego dziecka uczącego się?

Rodzic ma obowiązek płacić alimenty na dorosłe dziecko, jeśli nie jest ono w stanie utrzymać się samodzielnie. Edukacja w większości przypadków sprawia, że dziecko nie jest w stanie podjąć pracy i zarobić środków na własne utrzymanie. Wtedy rodzic jest obowiązany płacić na rzecz dziecka alimenty. Jednak wszystkie wypadki należy badać indywidualnie. Jeżeli tryb i kierunek studiów pozwala dorosłemu dziecko na podjęcie pracy, to obowiązek alimentacyjny rodzica może całkowicie ustać albo przynajmniej zostać ograniczony. Podobnie wygląda sytuacja, jeśli dziecko ma majątek, który przynosi mu dochody wystarczające na jego utrzymanie. Warto też wskazać, że jeśli dziecko ukończyło jeden kierunek studiów i uzyskało kwalifikacje zawodowe pozwalające na podjęcie pracy, ale zamiast tego rozpoczyna kolejny kierunek studiów, to również sąd może uznać, że rodzice nie mają obowiązku utrzymywać takiego dziecka.

2. Czy przysługują alimenty na dorosłe dziecko nie uczące się?

Alimenty na dorosłe dziecko nie uczące się zazwyczaj nie przysługują, ponieważ dziecko jest w stanie podjąć pracę i samodzielnie się utrzymać. Jeżeli jednak pomimo pełnoletności i niekontynuowania edukacji dziecko nie jest zdolne do pracy, np. z uwagi na niepełnosprawność, upośledzenie umysłowe, nieuleczalną czy przewlekłą chorobę, to rodzic ma obowiązek płacić na jego rzecz alimenty. W tym przypadku obowiązek alimentacyjny rodzica może być nawet dożywotni.

3. Alimenty – jak sprawdzić czy dziecko się uczy?

Najpewniejszym dowodem na to, że dziecko się uczy jest oficjalne zaświadczenie z placówki edukacyjnej, do której dziecko uczęszcza. Samodzielnie rodzic może mieć problemy uzyskać takie zaświadczenie, jednak jest to stosunkowo proste w toku postępowania sądowego. Jeśli więc dziecko złoży pozew o alimenty do sądu i samodzielnie nie przedstawi zaświadczenia ze szkoły czy uczelni, to rodzic może wnioskować, by sąd zobowiązał dziecko do przedstawienia takiego zaświadczenia. Ponadto, sąd może wystąpić również bezpośrednio do danej szkoły czy uczelni z prośbą o udzielenie informacji, czy dana osoba uczy się w tej placówce. Placówka ma wtedy obowiązek udzielić sądowi takiej informacji.

4. Jak przestać płacić alimenty na dorosłe dziecko?

Obowiązek alimentacyjny rodzica względem dorosłego dziecka nie wygasa automatycznie. Rodzic musi podjąć w tym zakresie inicjatywę – konieczne jest wystąpienie do sądu z pozwem o uchylenie obowiązku alimentacyjnego względem dorosłego dziecka. Rodzic musi też wykazać, że obowiązek alimentacyjny powinien wygasnąć, bo np. dziecko zakończyło edukację i może podjąć pracę. W toku postępowania sąd bada i ocenia, czy któraś z przesłanek uchylenia obowiązku alimentacyjnego rzeczywiście zaistniała. Jeżeli uzna, że tak, to wyrokiem orzeka, że obowiązek alimentacyjny wobec dorosłego dziecka wygasł.